Nałogi kojarzą nam się głównie z uzależnieniem od narkotyków, alkoholizmem czy paleniem papierosów… czyli ze wszystkim tym, co negatywne. A w końcu praca to coś pozytywnego! Przecież aktywność zawodowa pozwala nie tylko na zapewnienie sobie dobrych warunków bytowych, ale także i rozwój osobisty. Nadmierne zaangażowanie w pracę, a właściwie uciekanie w nią przed rzeczywistością, może jednak prowadzić do rozwoju pracoholizmu, czyli uzależnienia behawioralnego, takiego samego jak hazard czy seksoholizm.
Pracoholizm – gdy praca staje się nałogiem
Pracoholizm to zaburzenie behawioralne, czyli nałóg bazujący na przymusie wykonywania określonych zadań, niezwiązanych z przyjmowaniem jakiejkolwiek substancji. W przypadku pracoholików, źródłem stymulacji jest wykonywanie obowiązków zawodowych (bez względu na charakter pracy). Zgodnie z danymi CBOS, w 2019 roku aż 11% aktywnych zawodowo polaków zmagało się z pracoholizmem. 11%, czyli 2,5 mln polaków to ogromna liczba, pokazująca że problem pracoholizmu dotyka nas na masową skalę i niestety ciągle wzrasta.
Jakie są przyczyny pracoholizmu?
Pracoholizm, jak zresztą niemal każde uzależnienie, to wynik problemów o podłożu emocjonalnym. Nadmierne zaangażowanie w pracę ma zazwyczaj charakter ucieczkowy. Pracoholik, angażując się w wykonywanie obowiązków zawodowych, chce uciec od problemów (zamiast je rozwiązywać). Praca staje się także wyznacznikiem własnej wartości i sposobem na zaspokojenie deficytu pewności siebie. Pracoholicy wierzą, że maksymalnym zaangażowaniem w pracę udowodnią sobie oraz innym, że są coś warci. Po pewnym czasie praca staje się dla nich wszystkim.
Jakie są objawy pracoholizmu?
Osoba uzależniona od pracy, przez całkowite skupienie na aspektach zawodowych, zaniedbuje pozostałe dziedziny swojego życia, co prowadzi do wystąpienia problemów rodzinnych. Dla osoby cierpiącej na pracoholizm zaprzestanie pracy wydaje się ujmą. Nadmierne zaangażowanie w życie zawodowe, unikanie odpoczynku, pomijanie posiłków i ograniczanie snu na rzecz pracy może doprowadzić także do problemów zdrowotnych.
Poniżej znajdziesz listę typowych objawów pracoholizmu:
- przymus pracy – obsesyjne, kompulsywne dążenie do pracy (bo “trzeba to zrobić”)
- zaburzenie równowagi między życiem prywatnym a zawodowym – zaniedbywanie przyjaciół i rodziny, niedopełnianie obowiązków związanych z opieką nad dziećmi (bo “to nie może czekać”)
- zmniejszenie satysfakcji płynącej z innych aktywności – pracoholicy nie umieją cieszyć się niczym innym, niż pracą i odczuwają poczucie winy, gdy spędzają czas wolny inaczej niż na pracy (bo “odpoczynek to strata czasu”).
- utrata kontroli nad zaspokojeniem potrzeb fizjologicznych – unikanie posiłków lub jedzenie “w biegu”, zapominanie o piciu wody, opóźnianie wyjść do toalety (bo “najpierw muszę to skończyć”).
- zaburzenia snu – bezsenność, praca w godzinach późno wieczornych lub nocnych, trudności w zasypianiu (ze względu na ciągłe myślenie o pracy).
- zabieranie pracy do domu – osoba cierpiąca na pracoholizm nie rozgranicza życia prywatnego i zawodowego (a gdy o 19 zadzwoni telefon służbowy, odbierze go).
- bóle głowy – z przemęczenia, zbyt dużej ekspozycji na światło niebieskie, z braku snu i ruchu (bo “zadbam o zdrowie na emeryturze”).
- poczucie winy – zarówno ze względu na zaniedbywanie bliskich, jak i ze względu na rzekome zaniedbywanie pracy (bo przeszkodą jest “ciągły brak czasu”).
U pracoholików pojawiają się także objawy somatyczne stresu, takie jak nerwobóle, ataki paniki, bezsenność czy bóle brzucha. Ze względu na to, że ilość narzuconych na siebie spraw zawodowych uniemożliwia im rozładowanie napięcia poprzez sport, medytację czy pielęgnację relacji międzyludzkich, stres odkłada się w ciele i przybiera postać chroniczną. Organizm pracoholika z czasem może się także zbuntować, co będzie manifestowało się poprzez dolegliwości bólowe ze strony kręgosłupa, napięcia mięśniowe, bóle żuchwy i szczęki, a nawet nadciśnienie i poważne choroby serca.
Napisałam artykuły o tym, czym tak naprawdę jest stres i jak sobie z nim poradzić.
Czy każdy, kto dużo pracuje jest pracoholikiem?
Poświęcanie dużej ilości czasu na pracę nie musi być jednoznaczne z pracoholizmem. Oprócz pracoholików, istnieją także tzw. entuzjaści pracy, czyli osoby, które odczuwają dużą satysfakcję z wykonywania swoich obowiązków.
Entuzjasta pracy cieszy się z tego, co robi i nie odczuwa przymusu pracy. Mimo, że jego zaangażowanie w pracę jest na naprawdę wysokim poziomie, potrafi znaleźć balans – jego życie osobiste nie cierpi, umie odpocząć, dba o swoje zdrowie (dobrze się odżywia, śpi odpowiednio dużo, uprawia sport).
Pracoholik, będący osobą uzależnioną, odczuwa przymus pracy – wszystkie pozostałe sfery swojego życia spycha na dalszy plan. Przede wszystkim jednak nie czuje zadowolenia z tego, co robi. Niskie zadowolenie z pracy to efekt tego, że zawsze ma poczucie, że ciągle to, co robi, jest niewystarczające.
Leczenie pracoholizmu
Pracoholizm to uzależnienie. Choroba emocji, z którą można (i warto) walczyć. W tej części artykułu postaram się podpowiedzieć Ci, jak sprawdzić czy problem ten dotyczy Ciebie lub bliskiej Ci osoby oraz opowiedzieć, jak leczyć pracoholizm.
Kiedy warto się poddać leczeniu pracoholizmu?
Kluczem do wejścia na ścieżkę zdrowienia jest oczywiście zrozumienie, że uzależnienie od pracy faktycznie na dotyczy. W celu zauważenia problemu, zachęcam Cię do zadania sobie pytań:
- Czy praca jest dla Ciebie na pierwszym miejscu i ekscytuje Cię bardziej niż wszystkie inne zajęcia?
- Czy zdarza Ci się pracować w weekendy oraz podczas wakacji?
- Czy pracujesz więcej niż 45 godzin tygodniowo?
- Czy praca jest tematem, o którym mówisz najwięcej?
- Czy większość aktywności, które podejmujesz, są związane z pracą lub zarobkiem?
- Czy spóźniasz się na spotkania z bliskimi lub zaniedbujesz ważne okazje, bo wykonujesz obowiązki zawodowe?
- Czy zdarza Ci się źle oszacować czas niezbędny do wykonania jakiegoś zadania i kończyć je w pośpiechu?
- Nie możesz zmusić się do delegowania zadań, bo masz poczucie, że wykonasz je lepiej samodzielnie?
- Czy zdarza Ci się poświęcać zbyt dużo czasu na wykonanie prostych zadań, aby wykonać je idealnie?
- Czy jesz posiłki przy komputerze?
- Czy myślisz o pracy przed snem, podczas rozmowy z innymi ludźmi lub podczas prowadzenia samochodu?
- Czy pracujesz więcej niż inni, bo boisz się utraty pracy lub porażki na gruncie zawodowym?
- Czy denerwujesz się, gdy ktoś sugeruje Ci, żebyś odłożyła pracę na później?
- Czy długie godziny pracy negatywnie wpływają na Twoje relacje z innymi?
- Czy zdarza Ci się spędzać czas w biurze, mimo braku pilnych zadań do wykonania?
- Czy zdarza Ci się odczuwać poczucie dyskomfortu, gdy poświęcasz czas na coś innego niż pracę?
Powyższe pytania są jedynie wskazówką. Jeśli jednak na więcej niż połowę udzieliłaś odpowiedzi “tak”, a przytoczone przeze mnie wcześniej objawy pracoholizmu są Ci szczególnie bliskie, istnieje duża szansa, że jesteś osobą uzależnioną od pracy. Zachęcam Cię do skonsultowania się ze specjalistą i porozmawiania o tym, co możesz dla siebie zrobić.
Jak leczy się uzależnienie od pracy?
Pracoholicy mogą skorzystać z terapii grupowej oraz indywidualnej (szczególnie tej prowadzonej w nurcie poznawczo-behawioralnym). Istnieje także wspólnota AP, czyli grupa pomocowa Anonimowych Pracoholików, działająca na podobnych zasadach do grup Anonimowych Alkoholików (AA) czy Anonimowych Narkomanów (AN).
Osoby uzależnione od pracy, którym doskwierają objawy somatyczne, mogą skorzystać także z pomocy farmakologicznej. Zazwyczaj przepisywane są im leki z grupy SSRI (czyli wychwytu zwrotnego serotoniny), które pomagają zapanować nad obsesjami i kompulsjami. Podstawą leczenia pracoholizmu jest jednak psychoterapia.
Pracoholizm to uzależnienie, które można i warto leczyć. Zrozumienie sedna problemu, przepracowanie stojących za nim emocji, pozwolą na zwiększenie zainteresowania innymi sferami życia oraz zrozumienie, że praca zawodowa powinna być po prostu pracą zawodową (“jednym z”, a nie jedynym elementem naszego życia). Pracą zawodową, a nie centrum wszelkich Twoich zainteresowań, aspiracji i pragnień.
Jeśli czujesz, że temat pracoholizmu jest Ci szczególnie bliski, zachęcam Cię do:
- przeczytania książki “Przykuci do Biurka. Poradnik dla przepracowanych” Bryan E. Robinson
- obejrzenia materiału “Pracoholizm – istota i konsekwencje” opublikowanego przez Strefę Psyche Uniwersytetu SWPS
- zobaczenia kultowej animacji o wyścigu szczurów