Jak być asertywną w pracy?

Jest jednak sposób na to, by sobie z nią poradzić i nie doprowadzić do wzięcia na siebie zbyt dużo. Asertywność w środowisku pracy, bo o niej o tym mowa, to postawa dzięki której możliwe jest wyznaczanie granic i zachowanie tzw. work-life balance’u. Podpowiem Ci, jak odmawiać, aby nie tylko skutecznie zatroszczyć się o siebie, ale i nie zrazić do siebie innych.

Czym jest asertywność?

Asertywność to umiejętność nabyta (czyli taka, której musimy się nauczyć) bazująca na poczuciu własnej wartości i pewności siebie. Wiele osób interpretuje ją jako umiejętność odmawiania, gdy ma się ku temu konkretny powód. I choć dzięki asertywności faktycznie umiemy trwać w odmowie, to pod tym pojęciem kryje się coś więcej.

Prawo do powiedzenia, co się myśli…

Osoby asertywne wiedzą, że mają prawo odmówić wykonania określonej czynności lub pracy. Mają także poczucie, że mogą wyrazić własne zdanie (nawet jeśli jest ono inne od opinii pozostałych członków rozmowy/zespołu).

Osoba asertywna dzieli się swoimi spostrzeżeniami bez obaw, że zostanie negatywnie odebrana. Potrafi bowiem oddzielić swoją wartość od aprobaty współpracowników czy szefa. Wie także, że wyrażenie własnego zdania jest lepsze niż duszenie się i potakiwanie, gdy w środku czuje bunt lub wie, że jej opinia na dany temat może wnieść powiew świeżości do projektu czy rozmowy.

… bez krzywdzenia przy tym innych

Asertywność nie ma jednak nic wspólnego z arogancją wobec współpracowników czy agresją. Dla prawdziwie asertywnych osób niezwykle ważne jest poszanowanie opinii i przestrzeni innych… bo same tego od innych wymagają! Szacunek do rozmówców i ich poglądów sprawia, że osoby asertywne są w stanie wyrażać siebie w środowisku pracy, bez konieczności wchodzenia w konflikty.

Czym objawia się asertywność w pracy?

Asertywność w pracy przejawia się zarówno w sytuacjach konfliktowych, jak i tych, które nie mają z konfliktem nic wspólnego. Jak się więc objawia asertywność w życiu zawodowym?

• Osoba asertywna daje sobie prawo do wyrażania własnego zdania, w sytuacji gdy omawiany jest dany projekt. Śmiało mówi o swoich pomysłach, proponuje nowe rozwiązania oraz wyraża swoje wątpliwości wobec działań i idei innych osób. Nie stroni od wyrażania własnych opinii, zarówno w sytuacjach konfliktowych, jak i podczas burzy mózgów czy rozdzielania zadań pomiędzy współpracowników.
• Asertywny pracownik nie pozwala, by odbijały się na nim negatywne emocje innych. Nie ulega presji, jest świadomy swoich praw. Nie godzi się na mobbing, a gdy np. ktoś podnosi głos, jasno komunikuje, że sobie tego nie życzy.
• Osoby asertywne nie poddają się przymusom, zwłaszcza gdy potrzebują czasu na podjęcie decyzji na temat realizacji konkretnego zadania lub jego odroczenia w czasie, przyjęcia propozycji awansu lub rozważenia innej propozycji zawodowej. Umieją postawić granicę, gdy ktoś generuje presję i chce, aby zadeklarowały się szybciej.
• Asertywność w pracy przejawia się poprzez umiejętność powiedzenia “nie” w sytuacji, gdy wie, że aby wypełnić dane mu zadanie, będzie musiał po raz kolejny pracować po godzinach, zarwać noc lub zaniedbać aktualnie prowadzone projekty.
• Asertywne osoby nie boją się konsekwencji wynikających ze swoich działań, bo wykonują je z należytym zaangażowaniem i w dobrej wierze. Umieją przyznać się do błędu lub odpuścić i przeprosić, gdy zauważą, że to ktoś inny ma rację.
• Dla osób asertywnych kultura organizacyjna jest podstawowym źródłem wiedzy o tym, co wolno, a czego nie. Wiedzą, jakie mają prawa i jak powinny traktować innych, dzięki czemu współpraca z nimi jest przyjemna i pełna szacunku.

Oczywiste oczywistości, prawda? Wbrew pozorom, nie każda osoba potrafi być asertywna w miejscu pracy. A na braku asertywności się niestety wiele traci.

Trzy postawy wobec innych (i siebie)

Badania pokazują, że w obliczu trudnych sytuacji (zarówno zawodowych, jak i tych związanych z życiem prywatnym) możemy przyjąć jedną z trzech postaw:

1. Postawę agresywną;
2. Postawę uległą;
3. Postawę asertywną.

Mają one wspólny pierwiastek – przejawiają się w relacjach między Tobą a drugą osobą (lub grupą). Scharakteryzowałam je, aby łatwiej było Ci zauważyć, którą z postaw przyjmujesz najczęściej.

Sytuacja wyjściowa

Wyobraź sobie, że idziesz do sali konferencyjnej. Za godzinę masz ważne spotkanie z szefem, do którego chcesz się przygotować. Gdy dochodzisz do drzwi, widzisz że przy stole siedzi inny pracownik, pisząc coś na komputerze. Wiesz, że Twoja rezerwacja już trwa, dlatego otwierasz drzwi i informujesz, że potrzebujesz salki – wykonałaś rezerwację już ponad tydzień temu i chcesz z niej skorzystać. Okazuje się, że wystąpił błąd w systemie i obie ze stron mają potwierdzenie rezerwacji.

• Postawa agresywna – gdy liczę się tylko ja

Jeśli jesteś typem osoby, która przejawia postawę agresywną, zareagujesz na taką sytuację ostro. Naskoczysz na drugą osobę, położysz swoje rzeczy na stole i powiesz, że masz prawo tutaj być, a ta osoba ma w tej chwili opuścić pomieszczenie. Nie pozwolisz jej dojść do słowa lub całkowicie odrzucisz jej argumenty, bo “salka Ci się po prostu należy”.

Przyczyną postawy agresywnej może być pozorna pewność siebie, która nie jest zbudowana na stabilnych, trwałych fundamentach.

• Postawa uległa – gdy liczy się DRUGA STRONA

Jeśli przejawiasz w pracy postawę uległą, wycofasz się bez dyskusji. Wystarczy, że druga osoba pokaże Ci, że także ma rezerwację na tę godzinę, abyś wróciła do swojego biurka. Nie będziesz nawet próbować znaleźć alternatywnego wyjścia z sytuacji.

Przyczyną postawy uległej jest zazwyczaj brak pewności siebie i poczucie, że jest się gorszym od innych.

• Postawa asertywna – gdy liczy się każde z nas

Jeśli nie brakuje Ci asertywności, przedstawisz osobie siedzącej w salce swoje argumenty, dlaczego to Ty powinnaś z niej skorzystać. Pokażesz, kiedy dokładnie wykonałaś rezerwację oraz dodasz, że skorzystanie z salki jest dla Ciebie niezwykle istotne i nie chcesz z niej zrezygnować. Poczekasz na odpowiedź drugiej osoby, a jeśli zobaczysz, że nie chce ona zrezygnować ze swojej rezerwacji – zaproponujesz alternatywne rozwiązanie, np. możliwość skorzystania z Twojego biurka (jeśli jest w spokojniejszej części biura niż biurko współpracownika) lub podzielenie się czasem (np. że wrócisz za 20 minut, a wtedy ta osoba udostępni Ci pomieszczenie). Takie rozwiązania uwzględniają prawo do przestrzeni obu osób, bez poważniejszych konsekwencji dla każdej ze stron.

Postawa asertywna jest zazwyczaj efektem treningu i pracy nad poczuciem pewności siebie. Aby skutecznie zacząć budować poczucie pewności siebie, pobierz ebook o budowaniu pewności siebie..

Zarówno postawa agresywna, jak i uległa to zachowania destrukcyjne. Pierwsza z nich, czyli agresywna, wpływa negatywnie na otoczenie i Twoje relacje z współpracownikami. Postawa uległa to nielojalne zachowanie wobec siebie. To, co je łączy to to, że przejawiającym je osobom brakuje pewności siebie… i nie są asertywne.

A do czego może prowadzić brak asertywności?

1. Postawa nieasertywna, przejawiająca się zarówno w pracy, jak i życiu prywatnym, uniemożliwia nam życie zgodnie z naszymi przekonaniami i wartościami, osiąganie celów oraz spełnianie marzeń.
2. Osoby, którym brakuje asertywności, są bardziej narażone na przeciążenie obowiązkami zawodowymi i wypalenie zawodowe.
3. Osoby nieasertywne zapominają, że zasługują na szacunek innych osób, przez co mają trudności w budowaniu zdrowych relacji.
4. Zachowania nieasertywne wpływają negatywnie na poczucie pewności siebie. Pogłębiają poczucie, że jest się mniej wartościowym niż inni i gorszym od współpracowników.
5. Asertywność w pracy jest niezbędna, by bronić swoich praw i uniknąć nadużyć ze strony współpracowników czy szefostwa. Brak tej umiejętności może sprawić, że inni będą wymuszać na pracowniku oczekiwane przez nich zachowanie w danej sytuacji, nawet jeśli nie rezonuje ono z jego poglądami. 

Jak pracować nad asertywnością? 

Podstawą pracy nad asertywnością jest zauważenie swoich praw, potrzeb i granic. Zrozumienie, że mamy prawo do wyrażania własnego zdania pozwala nam się bronić w trudnych sytuacjach i blokować ataki ze strony każdego, kto próbuje je wykorzystać przeciwko nam. Gdy się je zauważy, łatwiej zdobyć się na autoempatię (czyli wyrozumiałość wobec własnych uczuć i potrzeb). 

Podczas treningu asertywności niezwykle ważne jest wypracowanie zachowań asertywnych w komunikacji z innymi oraz opanowanie umiejętności asertywnego oceniania (zarówno siebie jak i innych). Zachowanie asertywne pozbawione jest znamion agresji, dlatego wypracowanie go jest związane z odczuwaniem empatii wobec uczuć drugiej osoby oraz samej siebie. Chcąc być prawdziwie asertywną osobą, musimy nauczyć się prowadzić rozmowy (nawet te trudne) z szacunkiem dla praw, poglądów i odczuć innych. 

Jak wypracować w sobie zachowania asertywne? 

Asertywność w pracy to umiejętność nabyta, którą każdy może wypracować. Do jej zdobycia niezbędny jest trening asertywności, polegający na konfrontowaniu się z trudnymi sytuacjami i wypracowaniu w sobie poczucia, że możemy odmówić lub powiedzieć, co myślimy, bez urażania przy tym drugiej osoby. 

Nad asertywnością najlepiej jest pracować z coachem lub psychologiem podczas spotkań 1:1 lub w grupie zajęciowej. Dobre efekty można jednak uzyskać także bazując na psychoedukacji i pracy własnej. 

W przypadku pracy zajęciowej lub spotkań 1:1, przez cały proces przeprowadzi Cię prowadzący (co oczywiście nie zwalnia Cię z konieczności zaangażowania się w przebieg zajęć i testowania efektów wspólnej pracy w sytuacjach zawodowych i prywatnych). Jeśli jednak chcesz zacząć pracować nad asertywnym zachowaniem samodzielnie, mam dla Ciebie kilka wskazówek. 

Ćwiczenia, które pomogą Ci wypracować zachowania asertywne: 

1. Zacznij od zrozumienia swoich praw. Usiądź z kartką i zapisz, do czego masz prawo w miejscu pracy. A masz prawo np. do: traktowania Cię z szacunkiem, budowania zdrowych relacji ze współpracownikami, wyrażania własnych poglądów na tematy związane z projektami i zadaniami, spokoju podczas pracy (tj. możliwości skupienia się na przydzielonym zadaniu), przestrzegania Twoich praw wynikających z Kodeksu Pracy oraz regulaminu miejsca pracy. 
2. Wypisz sytuacje, w których naruszane są Twoje prawa. Przeanalizuj ostatnie tygodnie i miesiące w miejscu pracy. Przyjrzyj się, które z zachowań innych pracowników lub kadry managerskiej godziły w Twoje prawa i zastanów się, jak mogłaś się przed nimi obronić (nie naruszając przy tym dobrych relacji z kolegą lub szefem).
3. Cofnij czas. Wróć pamięcią do trudnej sytuacji i zastanów się, co odpowiedziałabyś, gdyby nie brakowało Ci asertywności. Jaka byłaby Twoja reakcja? Jakich słów warto byłoby użyć? Co czułabyś, gdyby wszystko poszło po Twojej myśli? A co, gdyby druga strona nadal zachęcała Cię do zmiany zdania? 
4. Poćwicz zachowanie asertywne w życiu prywatnym. Asertywność w pracy może być dla Ciebie trudniejsza, niż stanięcie w swojej obronie np. w sklepie czy dyskusji z członkiem rodziny. Jeśli tak jest, poćwicz odmowę i wyrażanie swojej opinii w bardziej komfortowych, mniej zobowiązujących warunkach. Może ktoś będzie próbował wyminąć Cię w kolejce, mimo że stałaś w niej wcześniej? A może ktoś poprosi Cię o przysługę, na której wyświadczenie kompletnie nie masz ochoty? Spróbuj zachować się w tej sytuacji tak, jak zachowałaby się asertywna osoba. 
5. Czas na asertywność w pracy. Nie musisz od razu rzucać się na głęboką wodę i stawiać się w niekomfortowej sytuacji, np. podczas konfrontacji z przełożonym. Pamiętaj jednak, żeby w swoich działaniach nie zapominać o sobie i nawet, gdy czujesz presję – wyrazić swoje obawy lub potrzeby. Z czasem zachowania asertywne staną się dla Ciebie na tyle naturalne, że ich stosowanie w codziennej pracy nie będzie dla Ciebie wyzwaniem. 

Jeśli jesteś osobą na stanowisku managerskim lub posiadaczem własnej firmy, a akurat czytasz ten artykuł – zachęcam Cię do zorganizowania szkolenia z asertywności dla swoich pracowników. 

• Dzięki temu, że Twoi pracownicy nauczą się zachowań asertywnych (m.in. jak bronić własnych praw, zachowując przy tym szacunek dla swojego rozmówcy) unikniesz wielu konfliktów między współpracownikami w przyszłości. 
• Dzięki pracy nad asertywnością pracownika i nad jego śmiałością, zyska cały zespół. Gdy jednostka uświadomi sobie, że ma prawo mówić o swoich pomysłach i rozwiązaniach głośno, stanie się cennym źródłem innowacji i informacji o firmie. 
• Jako właściciel własnej firmy lub manager na pewno wiesz, jak ważna jest atmosfera w miejscu pracy oraz dobre relacje między członkami zespołu. Asertywność w pracy ma na nie znaczny wpływ, dlatego szkolenia z asertywności mogą zwiększyć poziom zadowolenia pracowników oraz zmniejszyć rotację na stanowiskach. 

Asertywność w pracy jest podstawą w sprawnej komunikacji między współpracownikami. Pozwala także każdej ze stron efektywnie rozmawiać, a nie przerzucać się zbędnie argumentami. Jej stosowanie umożliwia uniknięcie konfliktów między uczestnikami dialogu. Bo w końcu każdy ma prawo do wyrażenia własnej opinii. I prawo do jej poszanowania, bez względu na to, co myśli druga strona. 

Chcesz wiedzieć, jak pracować nad asertywnością i wyrażać swoje zdanie bez krzywdzenia kogoś innego? Sięgnij po te materiały: 

• Obejrzyj materiał “6 zasad odmawiania, czyli jak powiedzieć NIE” (znajdziesz go na YouTube). 
• Posłuchaj odcinka podcastu Możesz Myśleć Inaczej – “41. Jak ćwiczyć asertywność i stawianie granic” (do odsłuchania na Spotify) 
• Przeczytaj Broszurę o Asertywności, stworzoną przez Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego i Miasto Stołeczne Warszawa 

Wykonaj ćwiczenia opracowane przez dr.hab. Ryszarda Poprawę, kierownika Zakładu Psychologii Klinicznej i Zdrowia Uniwersytetu Wrocławskiego (darmowy PDF znajdziesz tutaj).